Cumalıkızık'ta Yerleşim Ve Evleri

Cumalıkızık Yerleşimi Ve Cumalıkızık Evleri

2200 yıllık geçmişi ile tarihi, kültürel ve doğal zenginliğe sahip Bursa’nın özgün bir bölgesi olan Cumalıkızık, kentin doğusunda, kent merkezine yaklaşık 12 km. uzaklıktaki Uludağ yamaçlarında konumlanmaktadır.

1685 yılına kadar giden kayıtları var

Yerleşim, 1685 tarihli Vakfiye Belgesi’ne göre Orhangazi Vakfiyesine bağlı bir vakıf köyü olarak, 1300’lü yıllarda kurulmuştur. Osmanlı’nın Bursa’daki egemenliği ile birlikte bölgeye Kayı Boyu Türkleri’ nden Kızıklar’ın yerleştiği ve yedi Kızık Köyü kurdukları bilinmektedir. Sözü edilen köylerden yalnızca Cumalıkızık, Hamamlıkızık, Derekızık, Değirmenlikızık ve Fidyekızık bu güne kadar gelebilmiştir. Ancak Cumalıkızık dışındakilerin mimari dokularını bütüncül olarak koruyamadıkları görülmektedir.

Sivil mimariye iyi bir örnek

Cumalıkızık; verimli toprakları, Uludağ’dan kaynaklanan soğuk suların aktığı organik sokak dokusu, özgün sivil mimari örneği konutları, tarihi camisi, hamamı, anıtsal çınarları ve sosyo-kültürel yapısı nedeniyle yerel, ulusal ve uluslararası ölçekte önem taşıyan bir yerleşimdir. Şekil’de Cumalıkızık’ın giriş meydanından bir görünüş yer almaktadır.

Köyün yerleşimi
Cumalıkızık giriş meydanının üç tarafı konutlar, diğer tarafı ise okul ve mezarlık ile çevrilidir. Eğrek Meydanı olarak isimlendirilen bu bölümde iki adet anıt ağaç yer almaktadır. Yerleşim; Eğrek, Okul, Orta, Hamam, Dere, Değirmenyeri ve Köyüstü olarak isimlendirilen yedi mahalleden oluşmaktadır. Orta Mahalle cami ve kahvehanelerin bulunduğu merkez noktasıdır.

Konutlar bitişik nizam inşa edilmiştir
Konutlar sözü edilen merkez etrafında topoğrafyaya uygun biçimde, bitişik nizamda inşa edilmiştir. Cumalıkızık’ta iki ya da üç katlı geleneksel konutlar bulunmaktadır. Konutların zemin katlarında yer alan avlularda ahır, kiler ve tuvalet gibi servis mekânları bulunmaktadır. Avlularda ekmek pişirilen fırınlara da rastlanmaktadır.

Üst ve alt kat şeklinde yapılar
Üst katlarında ise yapının en nitelikli mekânları yer almaktadır. Sözü edilen katların mekân kurgusu odalar ile sofanın birbirleri ile ilişkilerine göre farklılıklar göstermektedir. Sofadan ulaşılan odalarda sedirler ve günümüzde kullanıma kapatılmış olan ocaklar bulunmaktadır. Alt katlarda arazi formuna uyumlu olan mekânlar, üst kat odalarında sokağa doğru yapılan çıkmalar ile dikdörtgen ve kareye yakın formlara dönüşmüştür.

Oda sayısı ve boyutlar farklı farklıdır
Sofanın boyutları, oda sayısı ve biçimlenişe; yönü ise iklim ve manzaraya bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Cumalıkızık konutlarının bazılarında sofa mekânı hem odalar arası geçişi sağlamakta, hem de barındırdığı mutfak nişi ve sedirler ile çeşitli işlevlere yanıt vermektedir. Cumalıkızık geleneksel konutlarının zemin katları ahşap hatıllı kaba yonu taş duvar, üst katları ise kerpiç dolgulu ahşap iskelet tekniği ile inşa edilmiştir.

Ahşap karkas yapı
Yerleşimde bulunan birkaç konutun üst katlarında ise ahşap karkas üzerinde bağdadi tekniği uygulanmıştır. Avlu duvarları ahşap hatıllı kaba yontulmuş taş ile inşa edilmiştir. Avlu döşemeleri çoğunlukla toprak ya da kayrak taşı olup kat döşemeleri ve merdivenler ahşap malzeme kullanılarak oluşturulmuştur. Cumalıkızık geleneksel konutlarının ahşap oturtma çatıları, alaturka kiremit örtülü kırma çatı tekniği ile oluşturulmuştur.

Not: Bu yazının hazırlanmasında Dr. Z. Sevgen Perker ‘in  “Geleneksel Cumalıkızık Konutlarında Cephe Özellikleri Ve  Günümüzdeki Durum” konulu  6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumundaki notlarından faydalanılmıştır.
Dr. Z. Sevgen Perker:  Uludağ Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi – Görükle Kampüsü – Bursa